تقویت روابط تجاری علیه دشمن مشترک
به گزارش خبرنگار مهر، از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون، رژیم صهیونیستی تقریباً به تمامی کشورهای اسلامی منطقه تعرض نظامی داشته است؛ اقدامی که نه‌تنها به نقض گسترده حریم هوایی و زمینی این کشورها انجامیده بلکه ابعاد امنیتی، سیاسی و اقتصادی منطقه را تحت‌تأثیر جدی قرار داده است. حملات مستقیم به غزه، لبنان، سوریه، ایران و قطر، نمونه‌های آشکار این رفتار بوده که همراهی و حمایت قدرت‌های غربی از آن، فشارهای چندجانبه بر کشورهای هدف را افزایش داده است.
تحولات یادشده سبب شده همگرایی منطقه‌ای به‌ویژه همگرایی اقتصادی از یک گزینه تاکتیکی به ضرورتی استراتژیک تبدیل شود. پیش از این نیز روابط تجاری و اقتصادی میان کشورهای اسلامی منطقه، به دلیل پیوندهای مذهبی و فرهنگی مشترک، از ظرفیت بالایی برای هم‌افزایی برخوردار بود، اما تغییر مواضع برخی کشورها پس از تعرضات اخیر، زمینه‌ای تازه برای اتحاد عملیاتی ایجاد کرده است. این شرایط همچنین فرصت ویژه‌ای برای بازیگران منطقه‌ای مانند ایران فراهم آورده تا با استفاده از وضعیت گذار در بخش‌هایی از بازار جهانی، سهم بیشتری از تبادلات تجاری را تصاحب کنند.
در همین رابطه سیدطه‌حسین مدنی رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند معتقد است: ایران به خوبی از پتانسیل‌ها، زیرساخت‌ها و نیروی کار متخصص و ماهر لازم برای موفقیت در عرصه تجارت برخوردار است ولی با این وجود، هنوز نتوانسته‌ایم در سه ضلع تجارت یعنی صادرات، واردات و ترانزیت، عملکرد موفق و بهینه‌ای داشته باشیم.
مدنی در ادامه توضیح داد: کشورهایی که از نیروی کار ارزان، مواد اولیه فراوان، متخصصان و شرکت‌های توانمند برای ایجاد ارزش افزوده روی مواد خام و اولیه برخوردار هستند؛ معمولاً در حوزه صادرات موفق می‌شوند.
جایگاه ویژه ایران در حوزه تجارت
وی افزود: برخی کشورها هم با تعریف یک سری مزیت‌ها، واردات را به یک فرصت ویژه تبدیل می‌کنند. مثلاً مواد خام را وارد و با تکیه بر توان داخلی و ایجاد ارزش افزوده، محصولاتی جدید صادر می‌کنند.
وی درباره ترانزیت به عنوان ضلع سوم تجارت هم گفت: کشورهایی که در مسیر ترانزیت بین‌الملل قرار داشته و به آب‌های آزاد دسترسی دارند و زیرساخت‌های لازم و مدیریت مطلوبی برای این حوزه تدارک دیده‌اند؛ می‌توانند نقش کلیدی در حوزه ترانزیت ایفا کنند.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند خاطرنشان کرد: همانطور که اشاره شد، ایران در همه این موارد از موقعیت ویژه و مناسبی برخوردار است. کشور ما از نیروی کار ماهر و متخصص و زیرساخت‌های صنعتی و ذخایر معدنی و انرژی بسیار خوبی برخوردار بوده و در حوزه ترانزیت هم در مسیر شرق به غرب قرار گرفته و هم نقطه کلیدی مسیر شمال-جنوب محسوب می‌شود.
همه چیز داریم پس چرا موفق نیستیم؟
مدنی گفت: این یعنی همه چیز برای موفقیت ایران در اضلاع تجارت فراهم است تا کشور ما در صادرات، واردات هدفمند و ترانزیت، در زمره برترین کشورهای جهان قرار گیرد. اما سوال اینجاست که چرا با وجود چنین شرایطی، ما جایگاه مناسبی در حوزه تجارت کسب نکرده‌ایم؟
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند ادامه داد: تحریم‌های شدید بین‌المللی یکی از علت‌های مهم و اثرگذار بر حوزه تجارت کشور ما بوده که البته در دوره‌های مختلف، تلاش‌هایی برای کنار زدن آن داشتیم. مثلاً برجام به طور موقت توانست بخشی از تحریم‌ها را رفع کند اما اثر آن به طور دائمی باقی نماند.
وی در ادامه گفت: اگرچه اثر تحریم‌های خارجی بر تجارت کشور تا حدودی از حوزه اختیار و تصمیم‌گیری داخلی خارج بوده است؛ اما همچنان بخش‌ها و حوزه‌های مهمی وجود دارد که کاملاً داخلی است ولی در آنها نیز شاهد عملکرد مطلوبی نبوده‌ایم.
غفلت از مدیریت مطلوب تجارت
مدنی بیان کرد: در بخش‌های مختلف تجارت اعم از صادرات، واردات و ترانزیت، ما یا با تعداد بسیار بالا و یا با تعداد بسیار کم مسئولان و متولیان مواجه هستیم که هر دو صورت، چیزی جز غفلت از اقدامات و مسئولیت‌ها و نبود اراده برای رفع چالش‌ها و به کار بستن توانمندی‌ها به دنبال نداشته است.
وی تصریح کرد: حوزه تجارت می‌تواند اثر مستقیم و بسیار بالایی بر اشتغال و معیشت مردم و رفع معضلات ناشی از آن داشته باشد؛ اما غفلت از مسئولیت‌ها باعث شده قابلیت‌های این حوزه جدی گرفته نشود و کشور از آثار مثبت آن محروم بماند.
مدنی ادامه داد: بسیاری از چالش‌های موجود در حوزه حمل و نقل و ترانزیت با سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها قابل رفع است اما متأسفانه بسیاری از مسیرهای کلیدی با محدودیت‌های شدیدی مواجه است. این محدودیت‌ها با تزریق اولویت‌دار سرمایه، بازگشت چند برابری خواهد داشت ولی از آن غفلت شده است.
ضرورت نگاه جنگی به حوزه تجارت / فرصتی برای همگرایی تجاری در منطقه
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند خاطرنشان کرد: ما با دشمن غاصبی چون رژیم صهیونی با پشتیبانی قدرت‌های غربی در این منطقه مواجه هستیم. این رژیم از هیچ اقدامی علیه ایران دریغ نکرده و ابعاد آن حوزه تجارت ما را نیز درگیر کرده است. در این شرایط متولیان تجارت کشور باید با دید جنگی به حوزه صادرات، واردات و ترانزیت نگاه کنند اما متأسفانه شاهد این نوع نگاه در میان تصمیم‌گیران نبوده‌ایم.
مدنی افزود: بهبود این حوزه علاوه بر تغییر نگرش‌ها در مدیریت داخلی، به همگرایی منطقه‌ای بر مبنای دشمن مشترکی چون رژیم صهیونیستی که تقریباً تمامی کشورهای اسلامی منطقه از اقدامات خصمانه آن متأثر شده‌اند؛ نیاز دارد. این رژیم از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ به بعد، برای حریم کشورهای اسلامی منطقه احترامی قائل نبوده و کاملاً آشکار و واضح، حریم اکثر کشورها را نقض کرده است.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: اگر تا قبل از این وضعیت، کشورهای منطقه تمایلی به قطع یا محدود کردن ارتباط با رژیم صهیونیستی نداشتند؛ اما بعد از حمله این رژیم به غزه، لبنان، سوریه، ایران و قطر، دیدگاه بسیاری از کشورهای اسلامی نسبت به رژیم صهیونیستی تغییر کرده است. این تغییر دیدگاه می‌تواند برای ایران فرصتی برای ایجاد همگرایی به خصوص در حوزه تجاری باشد.
حضور رایزن‌های اقتصادی ترکیه در قطر
وی توضیح داد: در حوزه تجارت و صادرات، معمولاً وقتی شرایط عادی برقرار باشد؛ به دست آوردن سهم بازار کشورهای هدف بسیار سخت و دشوار است اما در شرایط خاص و وضعیت گذار، مانند نشست اضطراری بعد از حمله رژیم صهیونیستی به قطر، شرایط برای به دست آوردن امتیازات اقتصادی و تجاری سهل‌الوصول‌تر می‌شود. ترکیه با درک همین موضوع، برای شرکت در نشست اضطراری قطر، رایزن‌های اقتصادی خود را نیز راهی این کشور کرده بود.
مدنی گفت: ایران هم نباید در این شرایط، فرصت‌های تجاری و اقتصادی را از دست دهد. شرکت در این نشست‌ها صرفاً برای سخنرانی و محکوم کردن اقدامات رژیم صهیونیستی، عایدی چندانی برای اقتصاد کشور نخواهد داشت. اقتصاد بخشی از پشتوانه ما در جنگ با رژیم صهیونیستی است و ما نباید فرصت همگرایی برای تجارت با کشورهایی که با آنها پیوندهای دینی و اعتقادی داریم را بسوزانیم.
ابزار توسعه تجارت در شرایط اضطراری
وی ادامه داد: بعد از درک این مهم و برای دستیابی به نتیجه مطلوب، به ابزارهایی نیاز داریم تا بتوانیم براساس آن از رویدادهای مختلف تحلیل‌های دقیق ارائه و در بزنگاه‌های خاص، بینش لازم برای تصمیم درست و فوری را کسب کنیم. «اطلس تجارت ایران» یکی از این ابزارها است که می‌تواند به ما برای در پیش گرفتن مسیر درست در شرایط خاص کمک کند.
مدنی افزود: حاکمیت و بازرگانان در صورت برخورداری از ابزار هوشمند و زنده‌ای چون اطلس تجارت ایران، می‌توانند به صورت لحظه‌ای و مداوم، تجارت کشورهای مختلف را رصد کنند و در صورت وقوع ناپایداری و ایجاد حالت گذار در بازار کشورها، سریعاً از تحلیل‌ها و راهکارهای لازم برخوردار شوند تا بتوانند بخشی از سهم از بازار این کشورها را به دست آورند.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند با بیان اینکه بسیاری از کشورها از این ناپایداری‌ها و تحولات برای جایگزین شدن در بازارهای خارجی استفاده مطلوبی می‌کنند، گفت: متأسفانه عملکرد ما در تجارت با نبود ابزارهایی چون اطلس تجارت، کورکورانه بوده است. در نبود این ابزارها تحلیلی و هوشمند نه تولیدکنندگان، تولید صادرات محور داشته‌اند و نه تجار از دید باز برای صادرات برخوردار شده‌اند. دولت هم هیچ وقت آن طور که باید نقش ایجابی و همراهی نداشته و نقش آن به اقدامات سلبی و ممنوعیت‌های صادراتی ناگهانی خلاصه شده است.
روسیه و بازیابی سریع اقتصادی بعد از تحریم‌های اروپا و آمریکا
وی در ادامه به تجربه روسیه بعد از جنگ اوکراین و تحریم‌های اروپا و آمریکا اشاره و خاطرنشان کرد: این کشور با برخورداری از همین مدل ابزارهای تحلیلی، توانست خیلی سریع اقتصاد آسیب دیده از تحریم را بازیابی کند. این کشور بعد از جنگ اوکراین و تحریم‌های اتحادیه اروپا، سریعاً بخشی از تجارت خارجی خود را از اروپا به سمت چین و دیگر متحدان همسو، سوق داد.
مدنی افزود: واردات روسیه از کل جهان تا قبل از جنگ اوکراین روندی رو به رشد داشت اما بعد از جنگ، از ۲۶ میلیارد دلار به ۲۳ میلیارد دلار کاهش پیدا کرد. در طرف مقابل، واردات روسیه از چین با حدود ۸۰ درصد افزایش، از پنج میلیارد دلار به ۹ میلیارد دلار افزایش پیدا کرد. این کشور البته همزمان صادرات خود به چین را هم افزایش داده و همین باعث شده تراز تجاری روسیه در تجارت با چین مثبت باقی بماند.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند اظهار کرد: تجربه روسیه در بازیابی سریع اقتصادی بعد از تحریم‌های اتحادیه اروپا و آمریکا و نمونه ترکیه در همراهی رایزن‌های اقتصادی با هیئت سیاسی تحت هر شرایطی، باید ما را بر آن دارد تا هر چه سریعتر نسبت به تدوین ابزارهای هوشمند و زنده‌ای چون اطلس تجارت ایران در حوزه تجارت اقدام کنیم و فرصت‌های همگرایی تجاری با کشورهای منطقه در قبال دشمن مشترکی چون رژیم صهیونیستی را از دست ندهیم. این موضوع با چشم‌انداز و احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه و شدت گرفتن محدودیت‌های اقتصادی در ماه‌های آینده، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
