رانت آب، قوی‌تر از رانت نفت

به گزارش همشهری آنلاین، مشکل آب این روزها به مهم‌ترین مسئله کشور خصوصا تهران تبدیل شده است. برای رفع بحران کم‌آبی، راهکارهای فوری صرفا کمک مردم در صرفه‌جویی و تعطیلات اداری است. با این حال، عبور از گرمای تابستان نباید موجب فراموشی معضل مدیریت منابع آبی شود و باید با دید کارشناسی به مقابله با بحران آب رفت. در میزگرد اقتصادی تلویزیون همشهری با حضور علی همتی شعبانی، مدیرعامل سابق شرکت تأمین و انتقال آب خلیج‌فارس و محمد ارشدی، عضو شورای راهبردی اندیشکده تدبیر آب ایران به بررسی راهکارهای اساسی برای رفع مشکل کم‌آبی پرداختیم.

علی همتی شعبانی، مدیرعامل سابق شرکت تأمین و انتقال آب خلیج‌فارس: میرآب نداریم

حدود ۹۰میلیارد مترمکعب آورد آبی در کشور در طول سال داریم که به‌صورت رواناب یا آب‌های زیرسطحی یا تجمع در تالاب‌ها پخش می‌شود.

برای حفظ هر سرمایه‌ای باید برای آن متولی داشته باشیم اما برای حفظ آب، متولی نداریم و وزارت نیرو تقریبا کاری نمی‌تواند بکند. نیازمند یک نهاد متولی آب هستیم که وظیفه توزیع آب را به‌عهده بگیرد که به‌اصطلاح قدیمی ایران به آن میرآب می‌گوییم.

در اتخاذ برنامه‌های توسعه باید اقلیم کشور لحاظ می‌شد. اهداف کوتاه‌مدت برنامه‌های مدیریتی سبب قربانی‌کردن ظرفیت آبی کشور شد که نتیجه آن، ایجاد طرح‌های صنعتی در کم‌آب‌ترین مناطق کشور است؛ مثل ایجاد کارخانه‌های فولاد در یزد، قائن، نیریز و اصفهان.

اگر متولی آب کشور داشتیم و اقتدار داشت، صنایع بزرگ را مجبور می‌کرد که از آب زیرزمینی استفاده نکنند و از آب دریا استفاده کنند. اکنون آب خلیج‌فارس به یزد رسیده اما باز هم صنایع از آن استفاده نمی‌کنند و از منابع زیرزمینی برداشت می‌کنند.

استفاده از آب دریا برای مصارف شرب، نادرست است چون هزینه تمام‌شده آن بالاست و گران است و این نوع آب را باید صنایع استفاده کنند.

آمار دقیقی از تعداد چاه‌هایی که در کشور حفاری شده، وجود ندارد. تقریبا هر یک کیلومترمربع ایران یک چاه آب حفاری شده است.

بخش اصلی هدر رفت آب مربوط به بخش کشاورزی است

۶درصد منابع آبی کشور صرف آب شرب مردم می‌شود و بخش اصلی هدررفت آب، در حوزه کشاورزی است.

انتقال آب‌ها از طریق کانال‌های روباز از عوامل هدررفت و تبخیر آب است. هیچ الگویی برای جلوگیری از تبخیر آب در سدها نداریم.

۲.۳میلیارد مترمکعب از بهترین آب‌های کشور را صرف توسعه محصولاتی کرده‌ایم که هزینه-فایده آن با توجه به مصرف آب، مضر بود.

راهکار حل مشکل آب تهران، کاهش جمعیت با اقداماتی مثل جابه‌جایی پایتخت است مابقی راهکارها اساسی نیست.

اگر خطوط انتقال آب نداشتیم همین تامین آب مناطق گرمسیری را هم الان نداشتیم. نباید با نگاه صفر و صدی گفت که همه پروژه‌های انتقال آب، اشتباه است. البته انتقال آب، مُسکن است اما راهکار نهایی نیست. انتقال آب طالقان به تهران، راه نهایی نیست اما چاره‌ای نداریم. طرح‌های شکست‌خورده انتقال آب از لحاظ اجتماعی هم داریم مثل انتقال آب چهارمحال (بهشت‌آباد و خراسان) و باید تجربه آنها را ببینیم.

اما مشکل اصلی این است که وضعیت را می‌گذاریم به بحران برسد و آنگاه با هزینه غیراقتصادی مجبور به‌کار می‌شویم.

بهای شیرین‌سازی آب در ایران ۱.۱۵دلار در هرمترمکعب است اما در کشورهای عربی بیش از ۲برابر این رقم است. البته با تکنولوژی‌های جدید شیرین‌سازی آب می‌توان به ۷۰سنت آن را رساند.

پروژه‌های انتقال آب کار نادرستی است

محمد ارشدی، عضو شورای راهبردی اندیشکده تدبیر آب ایران:

من تأثیر تغییر اقلیم در مشکل خشکسالی را حداکثر ۱۰درصد می‌دانم. طبیعت ایران هیدرولوژیک سخت است و باید با این طبیعت، وفق پیدا کنیم. تغییر سبک زندگی و اتخاذ الگوهای غربی توسعه در ۸۰سال اخیر سبب افزایش مصرف آب در ایران شد چون متناسب با ظرفیت آب کشور نبوده است. الگوی هزاران سال توسعه ایران، تجارت بوده که آب‌بر نبوده اما در یک قرن اخیر به سمت کشاورزی صنایع و سایر تولیدات آب‌بر حرکت کردیم که سبب کاهش ذخایر آبی شد.

کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس ۵میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر دارند درحالی‌که در ایران ۹۰میلیارد مترمکعب آب داریم. یک میلیون چاه آب در کشور داریم که نصف آن مجوز دارد.

اهمیت آب از نفت برای ایران بیشتر است و حتی می‌توان گفت رانت آب در ایران از رانت نفت مهم‌تر است. گروه‌های ذی‌نفع توزیع آب در کشور بسیار قدرتمند هستند. مدیریت آب در ایران به‌شدت به‌صورت محلی انجام می‌شود و نگاه کلان وجود ندارد.

پروژه های انتقال آب کار درستی نیست

پروژه‌های انتقال آب کار نادرستی است چون ساختارهای سرزمینی را به هم می‌زند و دستکاری در اکوسیستم یک منطقه محسوب می‌شود. اقدام کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس در شیرین‌سازی آب خلیج‌فارس ضررهای بلندمدتی به اکوسیستم منطقه خواهد زد. الزامات زیست‌محیطی ایران نسبت به کشورهای عربی خلیج‌فارس بسیار سختگیرانه‌تر است.

سبک زندگی مردم موجب اسراف در مصرف آب می‌شود

در استانی مثل کرمان ۵میلیارد مترمکعب آورد آب داریم اما آن را استفاده نمی‌کنیم و برای نیم‌میلیارد انتقال آب باید هزینه‌های گزافی خرج کرد.

خط اول انتقال آب طالقان ۵میلیون مترمکعب در شبانه‌روز به تهران آب می‌رساند و خط دوم ۱۵میلیون مترمکعب. این آب قبلا صرف کشاورزی و مصارف شرب جمعیت محلی طالقان می‌شده است. طبیعی است با کاهش آب طالقان، جمعیت ساکن آنجا مجبور می‌شود به تهران مهاجرت کند؛ یعنی چرخه کمبود آب را ادامه می‌دهیم.